از دیدگاه ناظران خارجی، «بزرگبودن» و «تمرکزگرایی شدید» دو ویژگی شاخصِ ساختار نظام علمی شوروی بودند. نه تنها نظام علم و فناوری شوروی یکی از گستردهترین جوامع علمی در جهان بود، بلکه این مجموعهی بزرگ و سازمانیافته به صورتی متمایز از نظامهای مشابه [خود در جهان] اداره میشد. شاید در نخستین نگاه، نقش «فرهنگستان علوم»، دانشگاهها و سازمانهای پژوهشها صنعتی در مقایسه با نقش نهادهای مشابه در سایر کشورها یکسان به نظر آید؛ با این حال، تمایزش در این است که نظام علم و فناوری شوروی در مقایسه با سایر کشورها در واحدهایی بزرگتر اداره میشد و تحت نفوذ افرادی اندک بود. در آغاز ۱۹۹۱، یعنی سال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تعداد کل دانشمندان و استعدادهای فکری طبقهبندیشده ۱.۵۲۰.۰۰۰ نفر بود. به سبب یکسان نبودن معیارهای طبقهبندی، چنین دادهای شاخصی مناسب برای مقایسهی مستقیم با آمارهای مشابه در سایر کشورها نیست. با وجود این، توافق نظری میان متخصصان غربی وجود دارد مبنی بر این که در دورهی یادشده، تعداد پژوهشگران و مهندسان اتحاد جماهیر شوروی، بر اساس گوناگونی تخصصها و میزان تحصیلات، ۱۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از تعداد مشابه در ایالات متحد آمریکا بوده است. بیشتر بودن تعداد پژوهشگران و دانشمندان شوروی دلیلی بر برتری آن نیست. اگر توسعهیافتگی و اندازهی اقتصاد را نشانهی برتری علمی بدانیم، اقتصاد شوروی حتی در بهترین شرایطِ خود بسیار کوچکتر از اقتصاد ایالات متحد بوده، که این امر گویای این حقیقت است که چنین مقایسهای [معیار تعداد دانشمندان و استعدادهای فکری] قابل تردید است. از طرف دیگر، اطلاعات دقیقی در مورد تعداد بهینهی مهندسان و دانشمندان برای چنین اقتصادی در دسترس نیست. بیگمان بار مالی حفظ چنین نظام علمی بزرگی در اتحاد جماهیر شوروی کاری بس دشوار بوده است. بر پای تجربهی ایالات متحد آمریکا، آشناترین بخش از این هرمهای سهگانه، نظام دانشگاهی است. شوروی، همانند آمریکا، دارای دانشگاههای بزرگ بود. اما تمامی این دانشگاهها را دولت حمایت میکرد. وجود دانشگاههای دولتی در آمریکا نیز متداول است و دولتهای ایالتی تا اندازهای حمایتهای مالی از دانشگاهها را بر عهده دارند. هرچند در آمریکا تعدادی زیادی دانشگاهِ کاملاً خصوصی و مستقل نیز وجود دارد، اما این امر در شوروی بیسابقه بود. شباهتهای سطحی این دو نظام دانشگاهی، نباید سبب نادیده گرفتن تفاوتهای اساسی آنها شود. در ایالات متحدهی آمریکا، دانشگاهها کانون اصلی انجام کلیهی پژوهشها بنیادی کشور محسوب میشوند؛ اما در اتحاد جماهیر شوروی، نقش دانشگاه به صورت سنتی به حوزهی آموزش محدود میشد و اغلب پژوهشهای کاربردی و تأثیرگذار در دانشگاهها انجام نمیشدند. تفاوت دیگر این دو نظام دانشگاهی در نحوهی تأمین بودجهی دانشگاههای ایالتی در آمریکاست. دانشگاههای ایالتی آمریکا بخش عمدهی بودجهی خود را از منابع غیردولتی تأمین میکنند. برای مطالعه بیشتر به فایل کتاب مراجعه کنید.